Dictamen de Consello Consultivo de Galicia 242 de 19 de julio de 2023

Cuestión

Reclamación de responsabilidade patrimonial

Resumen

Reclamación de responsabilidade patrimonial interposta por M. e R., por mor dos danos e perdas sufridos como consecuencia do falecemento de R., cónxuxe e pai respectivamente, no Hospital Universitario Álvaro Cunqueiro.

Organismo:

Consellería de Sanidade (Xunta de Galicia)

Letrado:

Quintana Acebo

Propuesta:

Desestimatoria

Conclusion:

Favorable

Relator:

Aranguren Pérez

Contestacion

ANTECEDENTES

1.- En data 15.9.2022, M. e R. presentaron unha reclamación de responsabilidade patrimonial ante o Servizo Galego de Saúde.

No escrito denuncian a atención prestada a R. -esposo e pai dos anteriores- quen faleceu no Hospital Álvaro Cunqueiro o día

24.9.2021.

Así sinalan:

?El día 23 de septiembre de 2021, D. R., acude a urgencias por dolor oclusión intestinal secundaria a neoplasia estenosante

de rectosigma, de varios días de evolución. El cuadro se acompaña de náuseas y vómitos en las 24 horas anteriores, no refiere

fiebre, no alteraciones urinarias, no clínica respiratoria ni contacto con pacientes con riesgo de COVID. Exploración física:

Consciente, orientado y colaborador. Hemodinamicamente estable: Abdomen distendido, timpánico, doloroso a la palpación de

forma generalizada, sin riesgos de irradiación peritoneal. No se palpan masas ni megalias. Ruidos intestinales aumentados.

Realizado estudio y pruebas complementarias se diagnostica oclusión intestinal secundaria a neoplasia de rectodsigma, valorándose

las opciones de colocación de endoprotesis o intervención quirúrgica urgente; optando por la intervención quirúrgica para

el día siguiente 24 de septiembre.

Realizada la intervención pasa a intraoperatorio llegando consiente orientado y colaborador; produciéndose vomito durante

la inducción con aspiración bronquial significativa, produciéndose inestabilidad hemodinámica y dificultades para oxigenación,

evolucionando hacia Shock mixto precisando dosis altas de intropicos con hiperfusion datops de hipovolemia con inadecuada

respuesta al reemplazo hidroelectrolítico, insuficiencia respiratoria falleciendo a las 21 horas?.

Solicitan unha indemnización de 150.000 euros.

2.- Na instrución do procedemento, incorporouse a historia clínica do paciente ademais da seguinte documentación:

- informe do Servizo de Urxencias, do 27.3.2023,

- informe do Servizo de Cirurxía Xeral e Dixestiva, do 25.3.2023,

- informe do Servizo de Oncoloxía Médica, do 29.3.2023.

- informe do Servizo de Anestesioloxía e Reanimación, do 10.4.2023.

3.- No trámite de audiencia, os interesados presentaron escrito no que reiteran a súa petición inicial.

4.- O órgano instrutor emitiu proposta de resolución en senso desestimatorio da reclamación presentada (27.6.2023).

5.- O expediente de razón foi remitido, para preceptivo ditame deste Consello Consultivo de Galicia, polo señor conselleiro de

Sanidade tendo entrada neste organismo o día 3.7.2023.

6.- Os demais antecedentes dedúcense do contido do ditame.

CONSIDERACIÓNS

Primeira.

O Consello Consultivo de Galicia é competente para coñecer do expediente de reclamación de responsabilidade patrimonial das

Administracións públicas ao que se fixo referencia nos antecedentes a teor do previsto nos artigos 12.j) da Lei 3/2014, do

24 de abril, do Consello Consultivo de Galicia, e 17.a) do seu Regulamento de organización e funcionamento, aprobado polo

Decreto 91/2015, do 18 de xuño, por tratarse dunha reclamación de responsabilidade patrimonial da Administración autonómica

de contía superior a 30.000,00 ?.

Segunda.

O expediente sobre o que se solicita a emisión de ditame suscita un caso de responsabilidade patrimonial das administracións

públicas que, como tal suposto, vén regulado basicamente polo artigo 106.2 da Constitución española, pola Lei 39/2015, do

1 de outubro, do procedemento administrativo común das administracións públicas (en diante, LPAC) (aspectos procedementais)

e polos artigos 32 a 37 da Lei 40/2015, do 1 de outubro, de réxime xurídico do sector público (en diante, LRXSP).

Así, no que ao presente expediente se refire, cómpre dicir que as esixencias de orde procedemental, en xeral, foron cumpridas,

sobre todo o esencial trámite de audiencia que permite aos interesados exercitar as súas posibilidades de defensa no procedemento

administrativo.

Terceira.

No tocante aos aspectos de fondo hai que indicar que os principios que rexen a responsabilidade patrimonial das administracións

públicas son o resultado dunha elaboración da doutrina e da xurisprudencia, e teñen sido reiteradamente expostos polo Consello

Consultivo.

Sinteticamente expostos, os presupostos mínimos para que xurda a responsabilidade patrimonial da Administración, partindo

do principio de responsabilidade obxectiva e directa, son:

a) O dano producido no patrimonio dos particulares ten que ser efectivo e individualizado nunha persoa ou nun grupo de persoas.

b) O precitado dano ou lesión debe producir no patrimonio do particular lesionado un prexuízo antixurídico que este non teña

o deber de soportar.

c) O dano ou lesión patrimonial ten que gardar un nexo causal co funcionamento normal ou anormal dos servizos públicos.

d) O dano non debe ser produto dunha situación de forza maior.

e) A reclamación ten que ser presentada polo particular interesado dentro do prazo legalmente establecido.

Xunto co anterior cabe indicar que a responsabilidade patrimonial da Administración configúrase como unha responsabilidade

obxectiva. Como máis significados lindes daquel principio xeral poden destacarse catro acoutacións de formulación legal:

a) A forza maior (artigo 32.1 LRXSP)

b) A obriga xurídica de soportar o dano (artigo 32.1 e 34.1 LRXSP)

c) A non indemnizabilidade dos danos derivados de feitos e circunstancias que non se puideran evitar ou prever segundo o estado

da ciencia e a técnica existentes na produción daqueles (artigo 34.1 LRXSP), e

d) Aqueloutras de creación xurisprudencial, tales como a culpa da vítima e feito de terceiro (recollidas en incontables pronunciamentos

do Tribunal Supremo, entre outros, o contido na súa sentenza do 27.7.2002).

Ao exposto cabe engadir a consolidada liña xurisprudencial segundo a cal nas reclamacións derivadas da actuación médica ou

sanitaria non resulta suficiente a existencia dunha lesión (que conduciría a responsabilidade obxectiva máis aló dos límites

do razoable), senón que é preciso acudir ao criterio da lex artis, como modo de determinar cal é a actuación médica correcta, independentemente do resultado producido na saúde ou na vida

do enfermo xa que non é posible nin á ciencia nin á Administración garantir, en todo caso, a sanidade ou a saúde do paciente.

Así pois, só no caso de que se produza una infracción da dita lex artis responde a Administración dos danos causados; en caso contrario, os ditos prexuízos non son imputables á Administración e

non terían a consideración de antixurídicos polo que deberán ser soportados polo prexudicado.

A existencia deste criterio da lex artis baséase no principio xurisprudencial de que a obriga do profesional da medicina é de medios e non de resultados, é dicir,

a obriga concrétase en prestar a debida asistencia médica e non de garantir en todo caso a curación do enfermo.

Estamos ante un criterio de normalidade dos profesionais sanitarios que permite valorar a corrección dos actos médicos e que

impón ao profesional o deber de actuar conforme coa dilixencia debida; criterio que é fundamental pois permite delimitar os

supostos nos que verdadeiramente pode haber lugar a responsabilidade ao esixirse non só que exista o elemento da lesión senón

tamén a infracción do repetido criterio; prescindir del levaría consigo unha excesiva obxectivización da responsabilidade

que podería declararse coa única esixencia de existir unha lesión efectiva, sen necesidade de demostración da infracción do

criterio de normalidade.

Cuarta.

Como xa se anticipou, a responsabilidade patrimonial extracontractual tense que artellar necesariamente sobre a base dunha

relación de causalidade, polo que cómpre deseguido examinar se o dano invocado pola parte reclamante ten carácter antixurídico

e é imputable á Administración sanitaria.

A parte reclamante denuncia a asistencia prestada no Hospital Álvaro Cunqueiro onde ingresou o señor R., o día 23.9.2021,

por dor abdominal e cadro oclusivo en relación á neoplasia de recto que precisou intervención cirúrxica. Nos escritos denuncian

que existiu mala praxe ou ben un erro de diagnóstico na atención sanitaria do que se deriva a responsabilidade do resultado

final do falecemento do paciente.

Para os efectos de facer unha axeitada análise das cuestións materiais ou de fondo que suscita o expediente, e cara á delimitación

da necesaria concorrencia dunha relación de causalidade entre os danos denunciados e o defectuoso funcionamento do servizo

público sanitario que se lle imputa á Administración pola parte reclamante, cóidase imprescindible partir da consideración

-común a este tipo de controversias- de que nos atopamos ante unha materia de carácter eminentemente técnico, na que o pronunciamento

en dereito debe descansar, de xeito ineludible, nas manifestacións recollidas nos informes procedentes de peritos na materia,

que, con base nos seus coñecementos científicos e técnicos, proxectan luz sobre os concretos aspectos fácticos que deben ser

analizados para a súa posterior cualificación xurídica.

De acordo coa documentación incorporada ao expediente, R., nado en 1961, con antecedente clínico de cardiopatía isquémica

crónica e antecedentes familiares de cancro de colon, foi remitido á consulta de Coloproctoloxía en febreiro de 2021, logo

de realización de colonoscopia e Tac abdominal que amosaron achados compatibles con neoplasia. Os resultados das probas realizadas

confirmaron proceso neoformativo recto superior.

Segundo refire o informe do Servizo de Cirurxía Xeral e Dixestiva (26.3.2023), no comité Multidisciplinar, con facultativos dos servizos de Aparato Dixestivo, Radioterapia, Oncoloxía e Cirurxía valorouse

o caso do paciente o 25 de febreiro, e logo o 25 de marzo, e recomendouse realizar Radioterapia e Quimioterapia con intención

neoadyuvante co fin de valorar si era factible poder realizar a extirpación cirúrxica tralo tratamento coa intención de conseguir

incrementar as posibilidades de supervivencia. O informe do servizo incide sobre a gravidade do cadro que presentaba o paciente,

e así sinala expresamente: ?el cáncer de recto en estadio III como el caso de este paciente tiene muy mal pronóstico y la tasa de recaída local cuando

no se realiza quimioterapia/radioterapia previa a la cirugía se sitúa en torno al 65% lo que empeora el pronóstico radicalmente?.

Deste xeito, pautáronse seis ciclos de quimioterapia ademais de radio, segundo consta na historia clínica, nese período presentou

algún episodio de neutropenia e pancitopenia que obrigou retrasar algún dos ciclos.

O día 23 de setembro, acudiu ao Servizo de Urxencias por presentar dor abdominal, solicitouse Tac que amosou un cadro oclusivo

secundario a neoplasia estenosante e patrón de ?árbol en brote en lóbulo medio y lóbulo inferior derecho sugestivo de infección pulmonar?. Na mañá do dia 24 decidiuse intervención cirúrxica, no momento da indución anestésica, o paciente presentou broncoaspiración

importante con inestabilidade hemodinámica e dificultades de oxixenación. Practicouse unha colostomía lateral e o paciente

foi trasladado ao Servizo de Reanimación, onde experimentou un empeoramento progresivo, sendo exitus ás 21 horas.

Quinta.

Centrados nestes termos a asistencia sanitaria prestada ao señor R., cómpre pasar a analizar os reproches formulados. Así

a parte reclamante considera que se produciu unha deficiente asistencia ao paciente, así no escrito de alegacións dun xeito

xenérico, sinalan: ?(?) de haber sido atendido correctamente no se hubiera producido la bronco aspiración o, de producirse controlarla, evitando

el resultado final del fallecimiento lo que nos lleva a la conclusión de la existencia de una mala praxis y/o error en el

diagnóstico?. Deste xeito, cuestionan a atención que recibiu o paciente durante a intervención de urxencia á que foi sometido o 23.9.2021.

Pois ben, sobre esta cuestión, cómpre salientar o informe do Servizo de Cirurxía Xeral e Dixestiva (do 26.3.2023), que describe o proceso asistencial e a situación do paciente, afecto dunha grave proceso oncolóxico que incidiu dun xeito

decisivo na tórpida evolución que presentou. Así refire os seguintes termos:

?? se trata de un paciente con una enfermedad oncológica avanzada (cáncer de recto estadio IIIC) en el que se realizó el manejo

terapéutico que recomiendan las guías de práctica clínica con la intención de proporcionarle las mejores oportunidades de

supervivencia posibles; que presentó secuelas de la quimioterapia en forma de neutropenia y leucopenia en varias ocasiones

y también en el ingreso final y que presentó una complicación del tumor de recto en forma de oclusión intestinal por lo que

tuvo que acudir a urgencias antes de completar todos los ciclos de tratamiento planificados.

Lamentablemente, presentó una broncoaspiración en el momento de la inducción anestésica, lo que combinado con una enfermedad

tumoral avanzada, la situación de leucopenia postquimioterapia y la oclusión intestinal contribuyó a un fallo multiorgánico

que rápidamente desencadenó un desenlace fatal a pesar de todos los esfuerzos terapéuticos y de realizar una colostomia derivativa

en el quirófano de urgencias?.

O informe realiza a seguinte valoración da atención prestada:

?... a la vista de la actuación de los especialistas del Servicio de Cirugía General y Digestiva del Complejo Hospitalario

Universitario de Vigo que asistieron a y según se constata en los registros y relato de la historia clínica, se considera

que el proceso asistencial se desarrolló con arreglo a la lex artis ad hoc, ajustándose a los conocimientos del ámbito, observando

la forma de actuar habitual, sin escatimar tanto en el uso de los medios personales como materiales y utilizando las técnicas

diagnósticas, quirúrgicas y médicas adecuadas y ajustadas a cada momento del proceso patológico y situación clínica de la

pacientes?.

A historia clínica do paciente que foi incorporada ao expediente, amais os informes médicos amosan unha atención continua

ao señor R., ao tempo que dan unha explicación razoada e razoable ao resultado producido. A queixa da parte sobre unha incorrecta

atención que provocou a broncoaspiración que sufriu no intre da operación, foi abordada no informe do Servizo de Anestesioloxía

e Reanimación (do 10.4.2023) que logo de reproducir a historia clínica onde se describe as actuacións médicas adoptadas, pon de manifesto a seguinte

valoración:

?(...) se trata de paciente con antecedentes pluripatológicos que ingresa por Urgencias por cuadro grave de oclusión intestinal,

durante la inducción anestésica, a pesar de medidas de prevención, broncoaspiración importante, esto es debido a gran contenido

gástrico por su cuadro oclusivo, esta complicación empeoró la situación del paciente con inestabilidad hemodinámica y dificultades

de oxigenación, y a pesar del tratamiento y medidas de soporte evoluciona a shock mixto y Fallo Multiorgánico, y finalmente

a Éxitus?.

Sexta.

Logo da lectura completa desa documentación, non pode aceptarse o razoamento da reclamación, no sentido de que a aparición

de complicacións non é de seu suficiente para entender que existiu mala praxe dos facultativos que atenderon ao paciente.

No presente caso, a axeitada asistencia nas intervencións e nas actuacións despréndese do contido da documentación clínica,

de xeito tal que, coma se adiantou no inicio das presentes consideracións, a teoría da lex artis ad hoc na actuación médica parte de considerar que a obriga do médico ou dos servizos sanitarios é unha obriga de medios en tanto

que non é posible asegurar a saúde en termos absolutos. O paciente ten dereito a que se lle dispense unha atención axeitada

?segundo a lex artis ad hoc? e non a obter un resultado curativo determinado, toda vez que a medicina non é unha ciencia exacta.

Polo tanto, segundo este criterio, e como ten sinalado este órgano consultivo, só existirá responsabilidade cando se infrinxan

os parámetros que constitúen o devandito criterio, que está, pois, en relación co elemento da antixuridicidade, de modo que

existe obriga de soportar o dano ?por non ser este antixurídico? cando a conduta do médico que tratou ao paciente foi axeitada

á lex artis, mentres que, para o caso contrario, a obriga de reparar recae sobre a Administración.

Por outra banda, e como xa se manifestou noutros ditames deste Consello ?por todos eles o CCG 372/2016, CCG 163/2017, CCG

293/2021,- a carga da proba da existencia dun dano avaliable economicamente e singularizado e a súa conexión causal co funcionamento

dalgún servizo público corresponde certamente á parte reclamante, e a dos feitos impeditivos da pretensión (forza maior, culpa

do prexudicado etc...) á Administración (artigo 217 da Lei 1/2000, do 7 de xaneiro, de axuizamento civil). En idéntico sentido

postúlase a xurisprudencia do Tribunal Supremo, que, con carácter xeral, acolle o principio de que a carga da proba da existencia

dos danos e da relación de causalidade co servizo público corresponde á parte reclamante (entre outras, sentenzas do 14.10.2010,

rec. 2683/2006; do 30.11.2011, rec. 5978/2009 e do 22.2.2017, rec. 467/2015).

Non obstante, aínda que a proba incumbe a quen reclama, a actividade que desenvolve a Administración está presidida polo interese

xeral, obxectividade e imparcialidade e, en consecuencia, está interesada ?de oficio? no esclarecemento da verdade material, o que supón desprenderse de calquera actitude pasiva que impida o cabal coñecemento

dos feitos polos que poida atender ou rexeitar, nun acto motivado, as pretensións dos particulares. Velaí que os actos de

instrución para a determinación, coñecemento e comprobación dos feitos realizaranse de oficio (artigo 75 da LPAC).

Trasladando estas consideracións xerais ao caso que se examina cómpre salientar que, no presente suposto, a adecuación dos

medios empregados á lex artis do caso clínico é analizada unicamente polos informes dos servizos nos que o paciente foi atendido e, como xa se adiantou,

dun xeito exhaustivo e con explicacións acaídas aos reproches formulados polas persoas reclamantes que permiten anoar a secuencia

da atención clínica prestada conforme ás regras do saber técnico e científico aplicable no intre dos acontecementos obxecto

da reclamación, sen que se achegase pola parte reclamante ningunha proba, sequera indiciaria, que permita sustentar as súas

imputacións de mala praxe, nin se instou a súa practica no seo do procedemento.

Nesta tesitura, as argumentacións realizadas pola parte reclamante, carecen do aval técnico necesario para combater as consideracións

realizadas nos informes médicos, e non poden prevalecer fronte á versión científica sostida polos facultativos informantes,

no sentido de que as actuacións médicas practicadas eran as indicadas para o caso, e se levaron para o efecto con adecuación

á lex artis.

Deste xeito, dos feitos que constan no expediente debe concluírse coa afirmación de que non resulta acreditada a existencia

dun deficiente funcionamento do servizo público sanitario, polo que debe ser, expresa e motivadamente, desestimada a pretensión

indemnizatoria suscitada polos reclamantes.

En conclusión, e para dar cabo, procede a desestimación da reclamación, coincidindo co criterio exposto na proposta de resolución

remitida.

CONCLUSIÓN

Por todo o anteriormente exposto, a Sección de Ditames do Consello Consultivo de Galicia, por unanimidade dos seus membros

presentes, ditamina:

?Que informa favorablemente a proposta de resolución desestimatoria á que o presente expediente se refire?.